🔸◻️विशेष लेख🔸◻️ सण उत्सव आणि निर्माल्य व्यवस्थापन सौ.विजया डी.भांगे

🔸◻️विशेष लेख🔸◻️
सण उत्सव आणि निर्माल्य व्यवस्थापन
सौ.विजया डी.भांगे पथ्रोट

✍️किरण घाटे
सुवर्ण भारत:उपसंपादक

संपूर्ण महाराष्ट्रात आता श्रावणी सोमवार,मंगळागौर, हरितालिका, गणेशोत्सव, गौरी पूजन, नवरात्री हे उत्सव साजरे होणार आहेत. बाकी दिवसांमध्ये सुध्दा वर्षभर वेगवेगळ्या निमित्ताने पूजेचे नियोजन केले जाते. आता तर सर्व जनता अतिशय उत्साहाने आणि आनंदाने भक्तिमय आणि धार्मिक होऊन पूजा पाठ तयारी करण्यात व्यस्त आहेत. हिंदू धर्माप्रमाणे आपण पूजेसाठी लागणारी सामग्री जुळवून यथासांग पूजा पाठ करीत आहोत. यात विविध पानांचा आणि फुलांचा खूप मोठ्या प्रमाणात उपयोग केला जातो. पूजेचे सौंदर्य वाढविण्यास फुलांची आरास आपण जाणीवपूर्वक करतो. आपली पूजा अगदी साग्रसंगीत पार पडावी म्हणून काळजीपूर्वक आणि जबाबदारीने तयारी करीत असतो. आपण मनापासून भक्तीत ओतप्रोत बुडून आपली पूजा ईश्वर चरणी समर्पित करीत असतो. आपला भक्तीचा आणि पुण्याचा घडा भरून घेत असतो. आपण पूजा करून समाधानी होत असतो. देवाचा आशीर्वाद मिळावीत असतो. धार्मिक श्रध्दा म्हणून तो आपल्याला मिळालेला अधिकार पण आहे. हे सर्व तर आपण करतोच पण मुख्य प्रश्न नंतर सुरू होतो.
गौरी, गणपती, नवरात्रीचे आणि इतर पूजेचे दिवस आटोपले की आपण देवावरचे निर्माल्य नदीत सोडणे हा पवित्र मार्ग मानतो. निर्माल्य पायदळी तुडविले जाऊ नये म्हणून ते नदीत सोडण्याची पद्धत फार पूर्वी पासून आहे. पण आज आपण विज्ञान वादी बनलो आहोत. सुशिक्षित झालो आहोत. स्वच्छतेचे नियम विज्ञानाच्या कसोटीवर कस लावून त्याचे फायदे आणि दुष्परिणाम आपण समजू शकतो पण केवळ अंद्धश्रद्धेपोटी आपण परंपरेने निर्माल्य नदीत सोडून नद्यांचे पाणी खराब करीत आहोत. सण उत्सवाच्या काळात, गावा गावातून आणि घरा घरातून कितीतरी टण निर्माल्य निर्माण होते. घरचे निर्माल्य आपण एकत्र जमवून ठेवतो. घराच्या आवारात कुठेतरी एखाद्या प्लास्टिक बॅग मधे ते साठवून ठेवतो. अनेक दिवस त्यात वरून निर्माल्य टाकत जातो आणि तळाकडच्या भागात हेच निर्माल्य सडत जाते. जो पर्यंत आपल्याला वेळ मिळत नाही तो पर्यंत हे निर्माल्य एका जागी पडून राहते. ते असेच एका जागी ठेवल्याने कुजते. त्यात अतिशूक्ष्म जिवाणू, विषाणू, रोगजंतू निर्माण होतात. ते आपल्या घराच्या आवारात पसरून रोगराईला आमंत्रण देतात. असे कुजलेले, सडलेले निर्माल्य नंतर आपण नदीत विसर्जित करतो. त्याने नदीचे पाणी दूषित होते. विषारी होते. नदीतील जलचर प्राण्यांवर त्याचा अनिष्ट परिणाम होतो. असे पाणी रोगराई पसरविण्यास कारणीभूत ठरते. असे पाणी पिणारे नदी काठावरील लोक किंवा जनावरे अनेक प्रकारच्या आजारांना बळी पडतात. आपल्या निष्काळजी पणामुळे, अंधश्रद्धेे मुळे आपण मानवी जीवन आणि सजीव धोक्यात आनत असतो. मानवाच्या दृष्टीने तर नद्यांचे पाणी पिण्याच्याच काय तर वापरण्याच्या सुद्धा कामाचे राहिले नाही. पूर्वी पासून ज्या नद्यांच्या काठावर, पाण्याची सोय पाहुन, पाण्याचा प्रश्न सोडवून, मानवाने वस्त्या वसविल्या तेच पाणी आपण अशुद्ध केले. आता ते आपल्या उपयोगाचे राहिले नाही आणि त्याला कारण म्हणजे मनुष्य जात आणि त्याचा निष्काळजी पण आहे.
आपण आज विज्ञानवादी झालो आहोत. आपले हित अहित आपण चांगल्या प्रकारे समजू शकतो. आज निर्माल्याची विल्हेवाट लावण्यासाठी शेतात खड्डे करून, त्यात निर्माल्य आणि झाडांची पाने असा कचरा टाकून, त्याचे सेंद्रिय खतात रूपांतर करून शेतात पिकांच्या कामी आणावे असे मोठ्या प्रमाणात सांगितले जाते पण आपण परंपरा वादी लोक. निर्माल्य नदीत सोडण्यातच पावित्र्य मानतो. पुण्य मानतो. हे आता थांबले पाहिजे. देशातील नद्या ही आपली जल संपत्ती आहे. तिचा उपयोग आपल्या भल्या साठी आपण कधीही करू शकतो. आपण मात्र आपल्याच हाताने आपल्या पवित्र नद्या दूषित करीत आहोत. आजाराला, गंभीर रोगांना निमंत्रण देत आहोत. हे होऊ नये म्हणून आपण सावध व्हायला पाहिजे. नदीच्या पाण्याच्या दुष्परिणामा पासून स्वतःला वाचवले पाहिजे. हे सर्व आपल्या हाती आहे. गरज आहे ती आपण आपल्या मनाने नियम करून घेण्याची. समजदारीने निर्णय घेण्याची. अंधश्रध्दा दूर करण्याची. निसर्गाचे नियम समजावून घेऊन विज्ञानाच्या नियमाचा उपयोग करण्याची. आपण ही गोष्ट मनावर घेऊन सहज टाळू शकतो.
दुसरी आणखी एक गोष्ट तितकीच महत्वाची. घरा घरात सर्वच प्रकारच्या पूजा मांडतांना आपण कलश स्थापना करतो. कलशामध्ये आपण द्रव्य म्हणून एक रुपया, दोन रुपये, पाच रुपये टाकण्याची पद्धत आहे. इथपर्यंत ठीक आहे पण जेव्हा आपण पूजेचे विसर्जन करतो तेव्हा आपण हे नाणे नदीच्या पाण्यात किंवा विहिरीत विसर्जित करतो. नदीतले नाणे कदाचित सापडतात पण गरजू लोक हे नाणे शोधण्याच्या धडपडीत खोल पाण्यात जाऊन अनेक वेळा आपला जीव गमावून बसतात. आपण विहिरीत असे कितीतरी नाणे विसर्जित करून नाणे टंचाई निर्माण करीत असतो. गणेशोस्तवात आणि इतर पूजेत, घराघरातून कलशात टाकलेले नाणे याचा हिशोब केला तर, करोडो रुपये आपण पाण्यात टाकत असतो. अडाणी पणाने आपले पैसे आपण वाया घालवत असतो. लक्ष्मी रुपी नाण्यांचा अपमान करीत असतो. त्या ऐवजी कलशात टाकलेले पैसे आपण सहवासातील लहान मुलांना दिले तर ते या पैशातून खाऊ घेऊन ते पैसे दुकानात जाऊन पुन्हा चलनात वापरण्यात राहतील आणि नाणे टंचाई निर्माण होणार नाही. हे दान सत्पात्री दान ठरेल. हा विचार आणि कृती आत्ता समाजात रुजविण्याची गरज निर्माण झाली आहे नव्हे ते अत्यंत आवश्यक आहे. चला तर आता पासून आपण हा विचार आचरणात आणू या. देश हित साधू या. आपल्या रुपयांची जाणिव ठेऊन पैसे वाचविण्याचे नियोजन करू या.
आपण समाजनिष्ठ बनून समाज हिताचा विचार करू या.अंधश्रद्धेला फाटा देऊ या. देशाचे सच्चे नागरिक बनुया.
देशाच्या हितासाठी चुकीच्या रूढींना तिलांजली देऊया. या विचारांनी चालुन देशाला वाचवू या. गणपती बाप्पा आणि साऱ्या देवता पण तेव्हाच आपल्यावर प्रसन्न होतील.
•गणपती बाप्पा मोरया!• म्हणत ही शपथ घेऊ या.